Vreemd lot in het nationaal-socialisme: tentoonstelling in Ludwigsburg

Vreemd lot in het nationaal-socialisme: tentoonstelling in Ludwigsburg

Het lot van queer mensen tijdens het nazitijdperk komt tot leven in een opmerkelijke tentoonstelling. De reizende tentoonstelling ‘Living at Risk. Queer People 1933-1945’ neemt bezoekers mee door het duistere verleden en toont de staatsrepressie en vervolging van deze vaak vergeten slachtoffers. Friedrich Enchelmayer, een tragisch voorbeeld uit Stuttgart-Bad Cannstatt, werd tussen 1934 en 1937 veroordeeld wegens het overtreden van Paragraaf 175, die destijds van kracht was en ‘hoererij tussen mannen’ strafbaar stelde. Slechts één enkele foto van hem getuigt van zijn bestaan.

Enchelmayer, een ijzerdraaier, werd, net als veel van zijn tijdgenoten, geconfronteerd met grootschalige discriminatie. Na zijn eerste gevangenisstraf zocht hij medische behandeling, maar dit was niet succesvol. Nadat hij een relatie met een meisje had gekregen, besefte hij al snel dat zij niet de juiste persoon voor hem was. Zijn seksuele geaardheid leidde uiteindelijk tot deportatie: hij werd in 1940 als vijand van het volk bestempeld en stierf op slechts 32-jarige leeftijd in het concentratiekamp Dachau. Eerder werd hij geïnterneerd in de kampen Sachsenhausen en Neuengamme.

Inzichten in de tentoonstelling

De tentoonstelling, georganiseerd door de Federale Stichting Magnus Hirschfeld, toert door Duitsland en stopt ook in Ludwigsburg. Hier worden regionale documenten uit het Rijksarchief van Baden-Württemberg gepresenteerd, die een aanvulling vormen op wat de tentoonstelling rapporteert. Het toont niet alleen de brute repressie, maar werpt ook licht op de levens, vriendschappen en netwerken van queer mensen onder extreme omstandigheden.

Evenementen rondom deze tentoonstelling hebben al veel aandacht gekregen. Bondsdagvoorzitter Bärbel Bas (SPD) bezocht de tentoonstelling in het Paul Löbe Huis en sprak zich uit voor de belangrijke erkenning van de persoonlijke rechten van alle mensen. Ze maakte duidelijk dat de uitdagingen waarmee queer-mensen vandaag de dag nog steeds worden geconfronteerd, niet mogen worden vergeten. “Zelfs vandaag de dag heerst er vijandigheid die doet denken aan het bittere verleden”, aldus Bas, die opriep tot meer gevoeligheid en begrip in de samenleving.

Cultuur van herinnering en sociale uitsluiting

De racistische en homofobe onderdrukking waar veel queer-mensen onder leden, veroorzaakte aanzienlijke schade, en niet alleen tijdens het Derde Rijk. In 1945 waren ongeveer 50.000 mensen door de nazi-rechterlijke macht veroordeeld op grond van paragrafen 175 en 175a, waarvan de meesten in de gevangenis zaten. Na het einde van het nationaal-socialisme bleven uitsluiting en discriminatie voortduren. Vrijgelaten homoseksuelen uit de concentratiekampen werden vaak overgebracht naar reguliere gevangenissen om hun straf uit te zitten. Het speciale strafrecht voor homoseksualiteit werd pas in 1988 in de DDR en in 1994 in de Bondsrepubliek Duitsland afgeschaft.

De reizende tentoonstelling ‘leven in gevaar’ illustreert niet alleen de historische dimensie van het probleem, maar maakt ook de pijnlijke erfenis van queer people tot op de dag van vandaag zichtbaar. Terwijl het regionale lot in Ludwigsburg wordt geëerd, is het een stap in de goede richting om de zichtbaarheid en het debat over de rechten van alle mensen te bevorderen. SWR En Het Parlement melden dat deze tentoonstelling een belangrijk onderdeel vertegenwoordigt van onze herinneringscultuur, waarin de verhalen die vaak in de schaduw van de geschiedenis stonden nu worden gehoord.